حتماً تا به حال دقت کرده‌اید که برخی از عطرها به سرعت تبخیر می‌شوند. چند پاف از یک عطر به خود می‌زنید و یک ساعت بعد چیزی باقی نمی‌ماند. در حالی که برخی دیگر از عطرها مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا تبخیر شوند. نکته‌ای که بسیاری از افراد از آن غافل هستند این است که فرقی نمی‌کند به دنبال خرید عطر زنانه هستید یا خرید عطر مردانه، فراموش نکنید که میزان ماندگاری یک رایحه در عطر (و در هر نوع محصول معطری) به فیکساتور عطر یا همان تثبیت‌کننده‌ی به کار رفته در آن بستگی دارد.
تثبیت‌کننده‌ها موادی هستند که با هدف حفظ حالت اولیه، به ترکیبات مختلف اضافه می‌شوند. فیکساتورها یا فیکساتیو‌ها منابع بسیار ارزشمندی هستند. آن‌ها در دنیای هنر برای جلوگیری از زوال آثار هنری، در زمینه‌ی علمی، برای کند کردن تجزیه‌ی بافت‌ها و در صنعت عطرسازی برای افزایش ماندگاری و جلوگیری از تبخیر عطر کاربرد بالایی دارند.
در تمامی فرمت‌های مبتنی بر الکل عطر مانند ادوپرفیوم یا ادوتویلت، فیکساتورهای زیادی در نت‌های پایه‌ی ترکیبات یافت می‌شوند که به کاهش سرعت تبخیر الکل و تثبیت عطر برای تبخیر آهسته‌تر کمک می‌کنند. فیسکاتور عطر چه یک ماده‌ی مصنوعی تخصصی باشد یا یک اسانس طبیعی معطر، تضمین می‌کند که بوی عطر برای مدت طولانی پس از استفاده‌ی اولیه روی پوست باقی می‌ماند. این مواد کلید توسعه‌ی موفق یک عطر به شمار می‌روند. استفاده از فیکساتورها در عطرها نقش مهمی در تعیین مشخصات نهایی رایحه دارند. دانستن ماهیت آن‌ها به شما کمک می‌کند تا عطر با ماندگاری بالاتر را راحت‌تر شناسایی کنید.
ﻓﯿﮑﺴﺎﺗﻮﺭ ﻋﻄﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟
فیکساتور عطر یک ماده یا ترکیبی پایه است که در عطرها برای کمک به ماندگاری طولانی‌تر رایحه استفاده می‌شود. اگر فیکساتور، اسانسی طبیعی و معطر باشد، در هرم بویایی یک عطر هم می‌تواند نقش تثبیت‌کننده را ایفا کند هم ماهیت کلی رایحه را تحت تأثیر قرار دهد. تثبیت‌کننده‌های عطر همچنین می‌توانند مواد مصنوعی مدرن و ایمنی باشند که بوی چندان واضحی ندارند یا بدون بو هستند. در این صورت، اغلب بدون تغییر کلی ماهیت عطر، ماندگاری آن را افزایش می‌دهند.
با توجه به پتانسیل فیکساتورها برای تغییر قابل توجه رایحه‌ی نهایی یک عطر، برای عطرسازان بسیار مهم است که نوع فیکساتور عطری که استفاده می‌کنند را به درستی در نظر بگیرند. انواع فیکساتورها می‌توانند تأثیرات متفاوتی بر رایحه داشته باشند و بنابراین برای عطرسازان ضروری است که نوع فیکساتور مناسب را برای دستیابی به عطر دلخواه خود انتخاب کنند.
ترکیبات ﻓﯿﮑﺴﺎﺗﻮﺭ ﻋﻄﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟
وقتی صحبت از انواع مختلف فیکساتورها می‌شود، اهمیت کتاب استفن آرکتاندر (steffen arctander) به نام عطر و طعم مواد با منشأء طبیعی (۱۹۶۰) را نمی‌توان نادیده گرفت. تقسیم‌بندی اولیه‌‌ی او، فیکساتورها را در چهار دسته ارائه می‌دهد و ویژگی‌های عجیب و غریب و رفتار‌های بویایی آن‌ها را گزارش می‌کند.
فیکساتورهای واقعی
موادی که تبخیر سایر اجزای عطر را از طریق جذب، کند می‌کنند به فیکساتورهای واقعی شناخته می‌شوند. مواد غیر فراری که به دلیل رایحه‌ی ملایم به راحتی با سایر عطرها سازگار می‌شوند. این تثبیت‌کننده‌های خاص ساختار مولکولی بالایی دارند. بنزوئین، مشک، سیوت، لابدانوم و آمبرگریس از جمله فیکساتورهای واقعی به شمار می‌روند.
تثبیت‌کننده‌های خودسرانه
تثبیت‌کننده‌های خودسرانه ترکیبات خوشبویی هستند که ماهیت خاصی به عطر می‌بخشند و معمولاً در تمام مراحل تبخیر یک ادکلن، وجود دارند. برخلاف فیکساتورهای واقعی که به دلیل توانایی آن‌ها در تعامل با ترکیبات فرار مورد استفاده قرار می‌گیرند، تثبیت‌کننده‌های خودسرانه به دلیل مشارکت حسی آن‌ها در رایحه، رنگ و بافت عطر انتخاب می‌شوند. خزه‌ی بلوط، نعناع هندی، موم زنبور عسل و چوب صندل از جمله معروف‌ترین تثبیت‌کننده‌های خودسرانه به شمار می‌روند.
تثبیت‌کننده‌های تعالی‌بخش
این نوع فیکساتورها به طور خاص برای تقویت سایر نت‌های موجود در ترکیب عطر استفاده می‌شوند. موادی مانند وانیل، تولو بالزام و پرو بالزام (صمغ درختان) عمدتا در فرمولاسیون عطر به دلیل مشخصات بویاییشان استفاده می‌شوند و پیچیدگی، گرما، عمق و حس لذت‌بخشی را به عطر اضافه می‌کنند. به دلیل ماهیت برجسته آن‌ها، این مواد اغلب در مقادیر کم استفاده می‌شوند.
به اصطلاح فیکساتورها
دسته‌ی چهارم فیکساتورهای عطر به «به اصطلاح فیکساتورها» شناخته می‌شوند. این مواد لزوماً دارای قابلیت تثبیت‌کنندگی نیستند. در عوض، به دلیل اینکه موادی با نقطه‌ی جوش بالا هستند، به افزایش نقطه‌ی جوش کلی ترکیب عطر کمک می‌کنند. به اصطلاح فیکساتورها عموما کریستال‌های بی‌بو یا مایعات چسبناکی هستند که می‌توانند فشار بخار مواد معطر را کاهش و چسبندگی آن‌ها را به بستر افزایش دهند و در نتیجه ماندگاری طولانی‌تر عطر را تضمین کنند. مثلا روغن آمیریس (برگرفته از نوعی درخت به همین نام) یک به اصطلاح فیکساتور است.
فیکساتور عطر با منشاء طبیعی
تثبیت‌کننده‌های طبیعی افزودنی‌هایی هستند که در بسیاری از عطرها و محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شوند. این مواد از گیاهانی ترشح می‌شوند که ماده‌ی چسبنده و غلیظی به نام رزین تولید می‌کنند. مانند بنزوئین که غنی، شیرین و صاف است. کاج، کندر، الیبانوم تازه و لیمویی، لبدانوم قندی، میوه‌ای و خشک، استایرکس شیرین و وانیلی، تولو بلسان شیرین، کهربا و غیره. فیکساتورهای طبیعی عطر همچنین می‌توانند شامل پودرها، گیاهان دارویی و مواد برگرفته از حیوانات هم باشند.
عنبر
این تثبیت‌کننده‌ی بسیار گران قیمت از نهنگ اسپرم گرفته می‌شود. که به کهربای خاکستری هم شهرت دارد. ارزش آن به دلیل استحکام فوق‌العاده‌ای است که به عطر می‌بخشد. امروزه برای حفظ گونه‌ی نهنگ‌های اسپرم، عنبر طبیعی با نسخه‌ی مصنوعی معروف به آمبروکسان (Ambroxan) جایگزین شده است.
روغن چوب صندل
روغن چوب صندل برگرفته از درخت سانتالوم است. چوب این درخت، مایعی چسبناک به رنگ زرد کم رنگ تا زرد پررنگ دارد که بویی شیرین، چوبی و صمغی و بالزامیکی می‌دهد. این عطر به خوبی با گل رز، بنفشه، گل سرخ، میخک، اسطوخودوس و ترنج ترکیب می‌شود و به عنوان تثبیت‌کننده‌‌ای رایج در انواع بی‌شماری از عطرهای چوبی گلی و شرقی گلی استفاده می‌شود.
روغن پاتچولی
روغن پاتچولی یا همان نعناع هندی یک فیکساتور مهم در بسیاری از عطرها مخصوصا عطرهایی با روایح شرقی، چوبی و پودری است. این روغن به زیبایی با لبدانوم، وتیور، چوب صندل، اسطوخودوس، گل رز، ترنج و مواد دیگر ترکیب می‌شود و ماندگاری عطر را بالا می‌برد.
روغن وتیور
روغن وتیور که از ریشه‌ی گیاهی به همین نام گرفته می‌شود، مایعی چسبناک به رنگ کهربایی تا قهوه‌ای مایل به خاکستری، قهوه‌ای زیتونی یا قهوه‌ای تیره است که رایحه‌ای شیرین و بسیار سنگین چوبی دارد. وتیورول موجود در این روغن، مسئول بوی ملایم و شیرین چوبی آن است.
مریم گلی
این گیاه به خاطر اسانس‌هایش که کاربرد زیادی در رایحه درمانی دارد، پرورش داده می‌شود. مریم گلی حاوی یک تثبیت‌کننده به نام اسکلرولید است که اغلب به عنوان جایگزینی برای عنبر یا افرای شیرین استفاده می‌شود.
ریشه‌ی زنبق زرد
پودر ریشه‌ی زنبق همان ریشه‌ی خشک و آسیاب شده‌ای است که از گیاه زنبق به دست می‌آید. مشخصات بویایی این ماده شبیه به جنبه‌های چوبی و پودری بنفشه است. این ماده در لوازم آرایشی و عطرهای پودری یافت می‌شود.
فیکساتور عطر مصنوعی
فیکساتورهای مصنوعی جایگزین مقرون به صرفه‌تری نسبت به فیکساتورهای طبیعی هستند. علاوه بر قیمت پایین‌تر، آن‌ها جایگزین اخلاقی‌تری هم نسبت به بسیاری از تثبیت‌کننده‌های طبیعی در حال انقراض هستند. نکته‌ای که باید در مورد این نوع فیسکاتورها در نظر بگیرید آن است که برخی از مواد مصنوعی تثبیت‌کننده ممکن است با شما سازگاری نداشته باشند و باعث حساسیت شوند همچنین برخی از برندها هم از فیکساتورهای مصنوعی مضر مانند فتالات و برخی الکل‌ها استفاده می‌کنند. موادی که به طور بالقوه موجب بیمارهای پوستی، تنفسی و حتی سرطان می‌شوند. درادامه ۳ فیکساتور مصنوعی شناخته شده که کاربرد بالایی دارند آمده است.
گالاکسولید
این مشک مصنوعی اغلب در عطر و ادکلن‌ها استفاده می‌شود و به دلیل خاصیت شیرین، مشک‌دار و گلی خود شناخته شده است.
ایزو ای سوپر
استفاده از این تثبیت‌کننده به دهه ۱۹۶۰ برمی‌گردد و به خاطر رایحه‌ی شفاف، بسیار غنی و دلپذیرش که دارای بوی وتیور، نعناع هندی تیره و بوی سدر است، شهرت بالایی دارد. همچنین در صنایع غذایی به عنوان جایگزینی برای وانیل هم استفاده می‌شود.
ساکارز استات ایزوبوتیرات
این ماده هم به عنوان تثبیت‌کننده‌ی عطر و هم به عنوان افزودنی مواد غذایی استفاده می‌شود. دارای جنبه‌های سبز، گرم و لطیف است که یادآور علف‌های تازه بریده شده، مزارع سبز وسیع تابستان و شبدر شیرین و تازه است.
سخن پایانی
بازار جهانی تثبیت‌کننده‌ها در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۸۵ میلیارد دلار تخمین‌زده شد و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ با نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) 4.3 درصد در طول دوره پیش‌بینی رشد کند. رشد بازار فیکساتورها نتیجه‌ی تقاضای پویا برای عطرهای ممتاز فرموله شده توسط تولیدکنندگان عطر و همچنین افزایش آگاهی در مورد اهمیت نظافت و بهداشت شخصی و افزایش درآمد مصرف‌کننده است. به عنوان نکته‌ی پایانی، فراموش نکنید که فیکساتور عطر تنها کمی به ماندگاری و ارزش عطر کمک می‌کند. اما به عنوان یک قاعده نمی‌تواند عطری را که ترکیب ضعیفی دارد، حفظ کند. حتی اگر از فیکساتورهای فاقد بو یا نسبتاً خنثی استفاده شود، بوی نهایی عطر بعد از تثبیت، متفاوت خواهد بود. به عبارت دیگر جنبه‌های خاصی از عطر تقویت و برخی دیگر ضعیف می‌شوند. بنابراین برای انتخاب یک عطر ماندگار، ابتدا خود عطر باید از عناصر برجسته با ماندگاری نسبتا بالا ساخته شده باشد.
منابع: ptmitraayu, chez-pierre, eng.hekserij, scentspiracy